ماده 1 - اصطلاح ها و اختصارهای به کار رفته در این دستورالعمل در معانی زیر است:
الف) قانون: قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب 1383/02/15
ب) دستورالعمل: دستورالعمل اجرایی بند 15 قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی
پ) هیات مرکزی: هیات مرکزی نظارت بر حسن اجرای قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی
ت) هیات استانی: هیات بازرسی و نظارت بر حفظ حقوق شهروندی دادگستری استان
ث) دبیرخانه مرکزی: دبیرخانه هیات مرکزی نظارت بر حسن اجرای قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی
ج) رئیس کل: رئیس کل دادگستری استان
ماده 2 - برای نظارت برحسن اجرای قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی، «هیات مرکزی نظارت» موضوع بند 15 قانون مرکب از اعضای زیر تشکیل می‌شود:
الف) معاون اول قوه قضائیه، (رئیس)
ب) دادستان کل کشور یا معاون وی،
پ) دادستان انتظامی قضات یا معاون وی،
ت) رئیس مرکزحفاظت و اطلاعات قوه قضائیه یا معاون وی،
ث) رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح یا معاون وی،
ج) رئیس سازمان زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی یا معاون وی،
چ) دبیر هیات مرکزی
تبصره - از سایرمسئولین ذی ربط حسب مورد پس از موافقت رئیس هیات مرکزی دعوت به عمل می‌آید.
ماده 3 - وظایف هیات مرکزی به شرح زیر است:
الف) نظارت بر حسن اجرای قانون، رویه های جاری، اصلاح روشها و انطباق آن با مقررات
ب) بررسی و تصویب پیشنهادهای دبیرخانه در راستای حسن اجرای قانون.
پ) بررسی و تصویب گزارش دبیرخانه در خصوص شناسایی و تشویق دادگستری های نمونه از حیث اهتمام به صیانت از حقوق شهروندی به صورت سالانه و ارائه گزارش به رئیس قوه قضائیه
ماده 4 - دبیرخانه هیات مرکزی در دفتر بازرسی ویژه و حقوق شهروندی تشکیل و رئیس دفتر بازرسی ویژه و حقوق شهروندی دبیر هیات مرکزی است. وظایف دبیرخانه به شرح زیر می‌باشد:
الف) پیگیری تشکیل جلسات و اجرای مصوبات هیات مرکزی.
ب) ارائه پیشنهاد ایجاد رویه ی واحد و همسان سازی روش های نظارت بر رعایت حقوق شهروندی در استان ها از قبیل تهیه کاربرگ های استاندارد.
پ) انجام مطالعات و بررسی های لازم جهت شناسایی موضوع های مهم بازرسی در هر استان و ارائه به هیات مرکزی،
ت) ارزیابی عملکرد سالانه استان ها از حیث رعایت حقوق شهروندی و ارائه گزارش به هیات مرکزی
ث) اعزام بازرس یا بازرسین به استان ها در صورت نیاز،
ج) اخذ و بررسی پیشنهادها، شکایت ها و گزارش های واصله و در صورت نیاز ارجاع و پیگیری از مراجع مربوط تا حصول نتیجه،
چ) پیشنهاد تشویق و معرفی افراد مستحق تشویق از حیث رعایت حقوق شهروندی با همکاری معاونت های راهبردی و مالی، پشتیبانی و امور عمرانی قوه قضائیه
ماده 5 - در مرکز هر استان «هیات بازرسی استانی» مرکب از رئیس کل دادگستری استان به عنوان رئیس هیات، معاون قضایی در حقوق شهروندی به عنوان دبیر، دادستان عمومی و انقلاب مرکز استان، معاون نظارت و ارزشیابی، مدیر حفاظت و اطلاعات و رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح استان؛ تشکیل می‌شود.
تبصره 1 - دبیرخانه در حوزه ریاست دادگستری استان تشکیل می‌شود.
تبصره 2 - معاون قضایی در حقوق شهروندی، با پیشنهاد رئیس کل دادگستری استان و تایید دبیر هیات مرکزی منصوب می‌شود.
تبصره 3 - به تشخیص رئیس هیات استانی در صورت اقتضاء و حسب مورد از سایر مسئولین و افراد ذیربط جهت حضور در جلسات دعوت به عمل می‌آید.
ماده 6 - وظایف هیات استانی به شرح زیر می‌باشد:
الف) تنظیم و ارسال برنامه بازرسی سالانه به دبیرخانه مرکزی،
ب) اعزام گروه نظارت و بازرسی حداقل دونفره به مراجع هدف با حکم ماموریت حسب مورد جهت بازرسی دوره ای، موردی، سرزده، پنهانی و یا آشکار
پ) دریافت و رسیدگی به گزارش ها و شکایت ها مربوط به نقض حقوق شهروندی،
ت) پیشنهاد تشویق افراد مستحق تقدیر به دبیرخانه مرکزی،
ث) معرفی افراد ناقض حقوق شهروندی و معرفی به مراجع صالح و اعلام نتیجه به دبیرخانه مرکزی،
تبصره - رسیدگی به ادعای نقض حقوق شهروندی موکول به رسیدگی نهایی به پرونده قضایی مربوطه نمی‌باشد.
ماده 7 - گروه های نظارت و بازرسی با حضور در محل ماموریت، هر نوع اقدام متناسب با نوع ماموریت از قبیل مطالعه پرونده و بازرسی از اماکن مربوطه و مصاحبه با افراد را انجام و گزارش کامل را برابر کاربرگ های استاندارد، تهیه و با امضا اعضاء گروه به رئیس هیات استانی تحویل می دهند.
ماده 8 - هر یک از مدیران، قضات و کارمندان در بخش های مختلف حوزه قضایی استان در صورت مشاهده نقض آشکار حقوق شهروندی از قبیل بازداشت غیر قانونی، رفتار خشونت آمیز و تحقیر افراد موظفند مراتب را به رئیس کل دادگستری و یا به هر یک از اعضاء هیات نظارت و بازرسی استان اطلاع دهند.
ماده 9 - درصورتی که گزارش های بررسی شده دبیرخانه مرکزی یا هیات استانی متضمن اعلام جرم، تخلف انتظامی یا اداری باشد، دبیرخانه مرکزی یا رئیس کل حسب مورد موضوع را برای رسیدگی به مرجع صالح اعلام می نماید. رئیس کل ضمن اعلام موضوع به دبیرخانه مرکزی، مراتب را تا حصول نتیجه پیگیری می نماید.
ماده 10 - کلیه مراجع قضایی، انتظامی، اطلاعاتی، ضابطان قوه قضائیه، سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی و سایر دستگاه های ذی ربط، مکلف به رعایت و همکاری در اجرای این دستورالعمل می‌باشند.
ماده 11 - مرکز آمار و فناوری اطلاعات حداکثر ظرف 6 ماه با همکاری معاونت راهبردی و دبیرخانه مرکزی مکلف به طراحی و راه اندازی «سامانه نظارت بر حفظ حقوق شهروندی» با هدف تجمیع اطلاعات، کشف موارد نقض حقوق شهروندی، بارگذاری اطلاعات و نتایج اقدامات گروه های بازرسی و هیات های استانی، تبادل اطلاعات با استان ها، نظارت جامع بر برنامه های بازرسی و دسترسی به دوربین های بازداشتگاه های ضابطین و زندان ها در صورت لزوم برای رئیس هیات استانی می‌باشد.
تبصره 1 - سطوح دسترسی به سامانه به موجب شیوه‌نامه مصوب هیات مرکزی تعیین می‌شود.
تبصره 2 - دبیرخانه هیات مرکزی موظف است بر اساس نتایج سامانه مذکور، سالیانه عملکرد دادگستری استانها را ارزیابی و رتبه بندی نموده و با رعایت بند پ ماده 3 این دستورالعمل از استانهای برتر تقدیر نماید.
این دستورالعمل در 11 ماده و 7 تبصره در تاریخ 1403/11/02 به تصویب رئیس قوه قضائیه رسید و جایگزین دستورالعمل شماره 1664/83/15 مورخ 1383/12/23 می‌شود.
رئیس قوه قضائیه - غلامحسین محسنی اژیه