نظامنامه داخلی دارالشورای ملی ایران

فصل اول
در تعیین رئیس و نایبان رئیس و منشیان و تکالیف آنها

1 - پس از افتتاح مجلس در اجلاس اول باید مطابق ماده 32 و 33 نظامنامه انتخابات تعیین رئیس و دو نایب‌رئیس و چهار منشی از منتخبین به اکثریت آراء بشود رئیس به اکثریت تام سایر به اکثریت نسبی و در موقع انتخاب رئیس و نایبان و منشیان باید اقلاً سه ربع از اعضاء مجلس حضور داشته باشند.

تکالیف رئیس
2 - افتتاح و اختتام اجلاسات با رئیس است و قرار‌گرفتن یا برخواستن رئیس از جای خود علامت افتتاح و اختتام مجلس است قبل از اجتماع عده‌لازمه از اعضاء برای شروع بمذاکرات رئیس مجلس را افتتاح نمیکند همچنین تعیین روز و ساعت اجلاسات مقرره یا فوق‌العاده به عهده رئیس است.
3 - تعیین مستخدمین مجلس از قبیل نویسنده و پیشخدمت و سرایدار و اجزاءِ نظمیه و غیره مقرر داشتن تکالیف این اجزاء به عهده رئیس است.
4 - پس از آن که مجلسیان در موضوع معینی بقدر کفایت مذاکره کردند رئیس امر به تحصیل آراء مینماید و نتیحه عمل را بمجلسیان اعلان میکند.
5 - رئیس همیشه مراقب حفظ نظم در مذاکرات هست و هر وقت خلاف نظم ظاهر شود قوانین نظمیه مجلس را بمجلسیان تذکار مینماید.
6 - هر یک از اجزاء مجلس از قوانین نظمیه مجلس منحرف‌شود و بتذکار رئیس متنبه نشود رئیس تقصیر او را بمجلسیان اظهار میکند و حدی که موافق فصل سیم درباره او مقرر است اجرا مینماید.
7 - رئیس مجلس داخل گفتگو نمیشود و سخنی آغاز نمیکند مگر در موقعی که مجلسیان نسبت بیکدیگر بی‌احترامی و خشونت کنند یا وقتی‌که چیزی از او بپرسند در صورت اول باید مجلسیان را متذکر کند که ملتفت حفظ قانون باشند در صورت دوم باید جواب سائل را بیان کند.
8- هر گاه رئیس بخواهد در مباحثه مطلبی دخالت کند باید جای خود را بنایب‌رئیس سپرده خود در جای متکلم قرار‌گرفته و آنچه صلاح داند مذاکره کند.
9 - اگر بواسطه نزاع و مشاجره اعضاء امر مذاکرات معوق شود رئیس میتواند موقتاً باندازه رفع غائله اجلاس را تعطیل کند.
10 - رئیس میتواند به هر یک از اعضاءِ مجلس بقدر یک هفته برای رفع حوائج شخصی آن شخص مرخصی بدهد.
11 - رئیس مجلس در هر انجمن تحقیقی که از اعضاء مجلس تشکیل یافته باشد میتواند داخل شود و در مذاکرات آن انجمن شرکت نماید.
12 - رسیدگی به صورت مجلس که منشیان در هر اجلاسی مینویسند به عهده رئیس است همچنین تعیین و تحدید مکتوبات تندنویسان برای‌اشاعه و طبع در روزنامجات.
13 - شخص رئیس تابع مجلس است در عین اینکه سمت ریاست دارد.
14 - نماینده مجلس نسبت بخارج منحصر بشخص رئیس است و هر وقت هیات مجلس بخارج مجلس مثلاً بوزراء دولت مطلبی داشته باشد بتوسط رئیس فقط ابلاغ و تحصیل جواب میشود همچنین بالعکس.

15 - رئیس مجلس میتواند بر حسب لزوم شخصاً یا به خواهش ده نفر از اعضاء مجلس یا وزیری اجلاسی محرمانه بدون حضور روزنامه‌نویس و‌تماشاچی یا انجمنی محرمانه مرکب از عده منتخبی از اعضاء مجلس تشکیل بدهد که سایر اعضاء مجلس حق حضور در آن نداشته باشند لیکن نتیجه مذاکرات انجمن محرمانه وقتی مجری تواند شد که در اجلاس محرمانه با حضور عده کافی از اعضاء مطرح مذاکره شده به اکثریت آراء قبول شود و اگر مطلب در مذاکرات انجمن محرمانه قبول نشد در مجلس عنوان نخواهد شد و مسکوت عنه خواهد بود.
16 - در اول هر دوره اجلاسیه رئیس بودجه مخارج و مصارف آن دوره را تعیین کرده در مجلس قرائت می‌شود بعد از آن که در مجلس به اکثریت‌آراء قبول شد یکنفر وکیل خرج [خارج] از اعضاء مجلس منتخب میشود که با نظارت انجمنی از مجلس مباشر مخارج باشد.

تکالیف نایبان رئیس
17 - به طور‌کلی تمام تکالیف رئیس در موقع غیبت رئیس بر نایبان رئیس وارد است.
تکالیف منشیان و دفتردار
18 - نوشتن صورتمجلس برای هر اجلاس بطبع رساندن مذاکرات در اجلاسات برای تقسیم باعضای مجلس و رسیدگی به تحریرات تندنویسان و مقابله آنها با صورت‌هائیکه روزنامه‌نویسان بر‌میدارند به عهده منشیان مجلس است.
19 - هر روز در حین افتتاح هر اجلاس منشی اصول مطالبی را که روز قبل در مجلس طرح شده برای مجلسیان قرائت می‌کند که نتیجه مجلس‌سابق را در نظر داشته باشند.
20 - بعد از اجتماع مجلسیان باید حضار مجلس را با فهرستی که در دفتر ثبت است تطبیق کرده عده حاضرین و غائبین را تشخیص بدهند همچنین تعیین عده حاضرین از اعضاء قبل از شروع به مذاکرات یا رای خواستن به عهده منشیان است.
21 - قرائت کلیه مکتوباتی که در مجلس باید خوانده شود با منشیان است مگر آن که مکتوب راجع بیکی از اعضای مجلس باشد و خودش بخواهد قرائت کند.
22 - وقتی که منشی مطلبی را در مجلس قرائت میکند اگر مجلسیان بتجدید قرائت امر‌کردند باید دفعه ثانی و ثالث بخواند تا وقتی که از اعاده ذکر آن مستغنی شوند.
23 - هر یک از منشیان مادام که مشغول کار است حق دخالت در مباحثات ندارد مگر این که کار خود را به منشی دیگر واگذار کرده خود داخل در مباحثات شود
24 - در موقع تعیین اکثریت شمردن آراء به عهده منشیان است.
25 - مکتوباتی که از طرف مجلس نوشته میشوند اعم از سوال یا جواب باید یکی از منشیان مسوده کرده پس از تصویب مجلس و امضای رئیس به دفتر بفرستند که آن را پاکنویس کرده بامضای رئیس برسانند و اصل را با اسناد راجعه بآن ثبت و ضبط نمایند.
26 - یکنفر دفتردار از اعضاء مجلس منتخب میشود که متصدی ضبط اسناد و ترتیب دفتر باشد و نوشتجات و ثبت‌هائیکه منشیان باو‌میدهند به ترتیب مخصوص ضبط کند که در موقع لزوم مراجعه به آنها سهل و آسان باشد.

27 - نوشتجات و دفاتری که مربوط بمجلس است دفتردار حق ارائه آن را باحدی ندارد مگر باجازه تمام یا اکثر افراد مجلسیان و همچنین اطلاعاتیکه دفتردار یا اجزاء دفترخانه در ضمن خدمت تحصیل کرده‌اند نباید اشاعه و افشاء نمایند.

28 - ثبت اسامی اعضای انجمنهای تحقیق با دستورالعمل کار و تاریخ ماموریت آنها همیشه باید در دفتر حاضر باشد.
29 - برای تعیین تکالیف دفتر‌دار و اجزاء و مستخدمین دفترخانه دستورالعمل مخصوص نوشته خواهد شد و به تصویب اعضاء مجلس خواهد رسید.
فصل دوم
در حدود سایر اعضاء مجلس

30 - اعضاء مجلس باید در نهایت ادب و احترام با یکدیگر رفتار کنند و از حیث رعایت ادب فرقی میان افراد اهل مجلس ملحوظ نیست.
31 - تواضع کردن و ادای بعضی رسومات که اسباب تفرقه حواس باشد در مجلس ممنوع است.
32 - هر یک از اعضاء مجلس حق دارد موافق فصل پنجم مطلبی را عنوان کند و در رد و قبول هر امری که دیگری ابتدا کرده و در تحت مذاکره است رای خود را اظهار کند.
33 - الکل و شرب و استعمال دخانیات در اتاق مجلس ممنوع است.
34 - باید هر یک از افراد مجلسیان مواظب باشد که تضییع حق دیگری را نکند مثلا اگر یکی از اجزاء مشغول نطق است به نجوی کردن یا قیل و قال کردن حواس او را متفرق نکند.
35 - اگر اتفاقاً دو نفر از مجلسیان مقارن یکدیگر اجازه نطق خواستند سبقت در استیذان ولو بچند ثانیه حق تقدیم میدهد.
36 - اگر یکی از مجلسیان شکایت شخصی راجع بیکی از اعضای مجلس داشته باشد باید بمجلس اظهار‌کند و بعد از این که مدعی‌علیه جواب شخص شاکی را گفت هر دو از مجلس خارج شوند تا در غیاب آنها اهل‌مجلس در ماده شکایت رسیدگی کرده حکم مسئله را معلوم کند.
37 - هر یک از اعضاء مجلس بر ترک یا خلاف فصلی از نظامنامه داخلی مطلع شود حق دارد برئیس اطلاع داده منع و اصلاح آن را بخواهد.
فصل سوم
در جنایات و مجازات اعضاء مجلس
جنایات اعضاء مجلس به چهار درجه تقسیم می‌شود

38 - درجه اول از قبیل نجوی‌کردن و سرفه‌کردن بعمد در موقع نطق یکی از اعضاء و مجازات این درجه ملامت‌کردن و نصیحت‌کردن بر ترک این افعال است.
39 - درجه دوم مثل مخالفت قوانین نظمیه یا اعاده‌نجوی و قیل و قال با وجود ملامت و نصیحت و مجازات این درجه بیرون رفتن از مجلس است بامر رئیس به قدر یک ساعت.
40 - درجه سوم حاضر نشدن در تکالیف مقرره است مثل این که یکی از اعضاء در ده اجلاس متوالیه بدون عذر صحیح از حاضر شدن مجلس‌تقاعد کند در این صورت مجلس باو تکلیف خواهد کرد که از عضویت استعفاء کند اگر بعد از تکرار تکلیف استعفا تا سه مرتبه استعفا نکرد از عضویت خلع میشود و عضو دیگر به جای او انتخاب میشود و این عضو از وکلای هر طبقه و ایالتی باشد در صورت اقتضای فرصت باید همان طبقه و ایالت بدل او را تعیین کنند و قبل از تعیین هیات مجلس از او وکالت خواهد کرد.
41 - درجه چهارم خیانت کردن به هیات مجلس از قبیل رشوه‌گرفتن یا افشای سر مجلس یا سعی در تخریب اساس و اخلال در پیشرفت کار مجلس است بغرض و جزای این درجه بعد از ثبوت خیانت اخراج از عضویت مجلس و فرستادن بمحکمه عدلیه و تعاقب در مجازات خائن است.
فصل چهارم
در طریقه رسیدگی بمطالب

42 - مطلبی که از طرف دولت بمجلس میرسد بکلمه (‌اظهار) تعبیر میشود و مطلبی که از طرف اعضاء مجلس باشد به کلمه (‌عنوان) و آنچه سایر مردم بفرستند بکلمه (‌عریضه).
43 - هر‌گاه عریضه‌ای بمجلس برسد و بیشتر از سه ربع اعضاء مجلس مذاکره آن‌را بیفایده بدانند به رئیس اظهار میدارند که مطلب قابل مذاکره نیست.
44 - هر‌گاه مطلبی باشد که فهم آن موقوف بفهم مطلب دیگر باشد اول مطلب موقوف‌علیه را مذاکره کرده بعد بمطلب اول میپردازند.
45 - اگر مطلب پیچیده و در‌هم و متوقف بر مطالب متعدده دیگر باشد مجلسیان مختارند که خودشان اطراف و حواشی مسئله را تنقیح کرده در‌مجلس مذاکره نمایند یا انجمن تحقیق مخصوص برای رسیدگی بآن تشکیل کنند.
فصل پنجم
در طریقه تقدیم به مجلس

46 - اگر کسی از مجلسیان چیزی راجع بنفع و مصلحت عموم به نظرش رسید بعد از‌آن‌که در لایحه نوشته و خواست بمجلسیان عرضه دارد‌باید از رئیس اجازه بخواهد بعد از تحصیل اجازه میتواند شخصاً بمحلی که برای نطق و تکلم معین شده برود و لایحه مرقومه را قرائت نماید یا لایحه را بدهد که یکی‌از منشیان بخواند اگر پانزده نفر از اعضاء مجلس با عنوان او همراه شدند یعنی مشاوره آن عنوان را تصویب کردند مطلب او در مجلس‌قبول می‌شود و در تحت مشاوره در‌میآید.
47 - بعد از قبول مطلبی مجلس مختار است در همان ساعت در آن ماده مذاکره کند یا محول بوقت دیگر بگذارد.
48 - سایر مردم نیز میتوانند در صلاح‌بینی یا شکایات مطالب خود را مکتوباً با امضا و نشانه منزل بمجلس بفرستند که در انجمن عرایض‌رسیدگی شده آن‌چه تکلیف مجلس است رفتار شود.
فصل ششم
در طریقه تشکیل انجمن‌های تحقیق و سپردن مطالب به آن‌ها

49 - مقصود از انجمن تحقیق هیئتی است که اعضاء مجلس برای رسیدگی مطلب بخصوص از میان خود انتخاب میکنند و آن بر‌حسب ضرورت و لزوم موقتی یا دائمی خواهد‌بود.
50 - در موقع تشکیل انجمن اول باید تعیین‌کنند که برای انجام کاری که موضوع تحقیق است چند نفر اجزاء لازم است و بعد از تعیین عده اجزاء‌شروع به انتخاب کنند و طریقه انتخاب آن‌است که رئیس اسامی اشخاصی را که برای عضویت انجمن صلاحیت دارند معین کرده بمجلسیان اظهار‌میکند اگر قبول کردند همان اشخاص اعضای انجمن خواهند‌بود و الا هر کدام مقبول مجلسیان نباشد به حکم اکثریت تبدیل‌میشود.
51 - هر‌یک‌از انجمنهای تحقیق یک نفر رئیس و یک نفر منشی و یک راپرت دهنده مابین اعضاء خود انتخاب خواهند‌کرد.
52 - تکلیف اعضای این انجمن آن‌است مطلبی که بآنها رجوع شود اول به طور صحت تنقیح کرده بعد بدقت تمام مذاکره کنند بعد از فهم مطلب نتیجه تحقیقات را راپرت کرده در موقعی که مجلس معین‌میکند بمجلس عرضه دارند.
53 - اگر انجمن تحقیق برای مداقه در امری است که یکی از اعضاء عنوان کرده باشد در‌این صورت باید آن عضو یکی از اعضای انجمن باشد و اگر انجمن راجع به مطلبی است که از طرف وزیری اظهار شده آن وزیر میتواند در آن انجمن حضور داشته باشد و در مذاکرات شرکت نماید.
54 - بعد از انتخاب اعضاء انجمن باید منشی اسامی آن‌ها را ثبت کند و صورت اسامی اعضاء را با دستورالعمل و ترتیبی که مجلسیان برای انجمن‌مقرر کرده‌اند نوشته بعد از امضای رئیس برئیس انجمن تحقیق بدهد.
55 - تکلیف انتظامات داخلی اعضای انجمن تحقیق در حکم انتظامات مجلس شورای ملی است.
56 - اگر اعضاء انجمن تحقیق از دستورالعمل مجلس منحرف شوند و بر‌خلاف ماموریت مقرره رفتار کنند اعمال آنها از درجه اعتبار ساقط است.
57 - اعضای انجمن تحقیق درباره حدود و تنبیهات و شکایات باید بمجلس شورای ملی رجوع کنند.
58 - راپرت‌دهنده انجمن بعد از ختم عمل نتیجه تحقیقات و خلاصه رای انجمن را بمجلسیان اظهار میکند یا تفصیلا راپرتی را که حاضر کرده‌است قرائت میکند و نوشتجات راجع بمطلب را با راپرت انجمن برئیس مجلس تسلیم میکند تا باز تفصیلا در موقع بسمع مجلسیان برسد و‌معلوم شود رای انجمن در مجلس نیز قبول شده یا نه در صورت عدم قبول خود مجلس در‌آن خصوص استیناف میکند یا انجمن دیگر انتخاب‌مینماید.
فصل هفتم
در انجمن تحقیق عرایض

59 - چون عده عرایض بمجلس از‌طرف مردم غالباً زیاد خواهد بود لهذا برای رسیدگی به عرایض یک انجمن تحقیق عرایض برقرار می‌شود این انجمن عرایضی را که لیاقت مذاکره در مجلس داشته باشند عیناً بمجلس اظهار میدارد و از سایر عرایض هفته‌ای یک مرتبه فهرستی ترتیب داده با اشاره بخلاصه آنها بعرض مجلس خواهد رسانید
فصل هشتم
در تصحیح و تجزیه مطالبی که بمجلس داده می‌شود

60 - اگر اصل مطلبی که بمجلس وارد میشود ناطق بر بعضی جزئیات نباشد اعضاء مجلس میتوانند جزئیات مطلب را معین کرده تحت مشاوره درآورند.
61 - مطلبی که به مجلس داده می‌شود تکلیف اعضاء مجلس یا تکلیف اعضاء انجمنهای تحقیق این است که اگر در عبارات و طریقه ادای آن یا در‌شرح جزئیات عیب و نقصی باشد تصحیح کرده بعبارات واضح و روشن تعبیر‌کنند بعد از تصحیح اگر جزئیات و فروع زیاد داشته باشد باید آن را باجزایی که مطلب از آنها ترکیب شده تجزیه کرده در هر یک علیحده گفتگو کنند مثل این که شخصی مطالبی داده است که فلان مالیات باید از فلان محل‌گرفته شود و بفلان مصرف برسد یک جزء مطلب گرفتن مالیات است از این محل و جزء دیگر مصرفی است که معین شده پس باید مطلب را باین دو‌جزء تجزیه کرده در هر یک علیحده مذاکرات کنند و رای مجلس یا انجمن را در هر کدام تعیین نمایند.
62 - یکی از شرایط تصحیح مطالب این است بعد از فراغت از تصحیح سه مرتبه در مجلس خوانده شود اول بعباراتی که صاحب مطلب داده‌است بدون کم و زیاد دویم با ضمیمه آنچه کم و زیاد کرده‌اند سوم بعد از تصحیح تام و علت سه دوره قرائت این‌است که معلوم شود تفاوت مطلب‌تصحیح شده و کم و زاید آن با اصل مطلب چیست.
فصل نهم
در ترتیب مذاکره مطالب

63 - هنگامی که مطلب در تحت مذاکره است دیگری نباید مطلب مجددی در آن داخل کند تا مذاکره آن مطلب تمام بشود مگر آنکه مطلب ثانی‌مقدمه مطلب اول باشد و مجلسیان بآن محتاج باشند.
64 - مطالبی که بمجلس میرسد هر کدام مهمتر است مذاکره و انجام آن باید مقدم باشد.
65 - وقتیکه مطلب بمجلس رسید و رئیس مذاکره آن را بروزی معین توقیت کرد باید این مطلب در فهرست آنروز ثبت شود تا در آن روز و در ساعتی که معین کرده‌اند در آن مذاکره شود اتفاقاً اگر مجلسیان در آن ساعت بمطلب دیگر مشغول شدند هر کس از اعضاء مجلس ملتفت شد حق دارد اظهار کند که موقع مذاکره فلان مطلب رسیده است و باید آن را مقدم داشت.
66 - اگر مطلب مهمی پیش آید که انعقاد مجلس برای مذاکره آن لازم باشد و تا موعد انعقاد مجلس معمول فاصله باشد باید رئیس اعلان کند که در فلان وقت و فلان ساعت انعقاد مجلس فوق‌العاده برای فلان مطلب لازم است و مجلسیان باید در همان روز و ساعت معین حاضر شوند بعد از حضور‌و مذاکره اگر باز بانعقاد مجلس دیگر احتیاج افتاد هر یک از مجلسیان می‌توانند ضرورت مجلس فوق‌العاده دیگر را اظهار کنند و رئیس وقت و ساعت‌آن را معین نماید تا وقتی که مذاکره آن مطلب ختم و اعاده مجلس فوق‌العاده ضرور نباشد.
67 - مطالب دولتی و مطالب اساسی باید سه مرتبه در مجلس قرائت و مطرح مذاکرات شود.
68 - ترتیب قرائت سه‌گانه این‌است که پس از قرائت اول در اصول مسئله مذاکره‌کننده و معلوم شود که رجوع بانجمن تحقیق لازم است یا نیست از قرائت اول تا قرائت ثانی باید اقلاً دو روز فاصله باشد و اگر مطلب راجع بانجمن تحقیق شود باید از روزیکه مجلس انجمن تحقیق به اعضاء تقسیم‌میشود تا روز قرائت ثانی سه روز بگذرد.
69 - پس از قرائت ثانی اصلاحاتی که به نظر اعضاء مجلس میرسد باید به ترتیب مقرر اظهار نمایند و بدلایل لازمه استدلال کنند پس از انجام مذاکرات نتیجه آنها را که یکی از منشیان نوشته است بانضمام صورت اصل مطلب در نوبت ثالث قرائت نموده آراء اهل‌مجلس معین شود یقین است اگر در قرائت ثانی مجلس مطلب را رد کند قرائت ثالث واقع نخواهد شد.
70 - پس از انجام مذاکرات در قرائت ثانی و تقسیم صورت مجلس به اعضاء تا قرائت ثالث باید اقلاً دو روز فاصله باشد بعد از قرائت ثالث اصلاحی که یک یا چند نفر اظهار نمایند مطرح مذاکره نمی‌ود مگر آن که پانزده نفر متفقاً آن اصلاح را بخواهند و نتیجه قرائت ثالث رد یا قبول خواهد‌بود.
71 - مطالبیکه در یک دوره اجلاسیه قرائت نشده باشد تا پس از قرائت ناتمام مانده باشد در دوره دیگر مطرح مذاکره نمیشود مگر این که مجدداً اظهار شود.
72 - برای تحصیل آراء باید مطالبیکه مطرح مذاکرات بوده قبل از رای خواستن جهت تذکار حاضرین در اطلاق خوانده شود.
فصل دهم
بعضی قوانین در مباحثه و مذاکره مطالب

73 - در صورتی که دو ثلث از اعضاء مجلس حضور داشته باشند شروع بمذاکرات و در صورتی که سه ربع حاضر باشند اقدام به تحصیل آراء‌میشود اگر عده حاضرین از سه ربع کمتر باشد تحصیل آراء نمیشود.
74 - حق نطق با کسی است که پس از عنوان مطلبی اول خواهش نطق کند و بعد به ترتیب اظهار.
75 - هر یک از مجلسیان که مستعد برای نطق هستند در اول امر بیش از یکمرتبه حق نطق ندارند ولی بعد از آن‌که سایر اعضاء مجلس هر کدام‌یکمرتبه نطق کردند یا از سکوت آنها معلوم شد که نطق در آن موضوع معین ندارند و مطلب هم مجمل ماند آنوقت ناطق اول میتواند با اجازه رئیس‌ثانیاً نطق کند تا وقتیکه مطلب تعیین و تشریح شود.
76 - اگر یکی از مجلسیان که نوبت نطق او است نطق کرد ولی مجلسیان نطق او را ملتفت نشدند میتواند از رئیس اجازه بخواهد که نطق خود را‌تجدید نماید.
77 - در موقعی که مباحثه مطلبی در مجلس طول کشید و رای مجلسیان معلوم نشد هر یک از آنها میتوانند برخاسته و اظهار دارند که مذاکره این مطلب طول کشیده باید رئیس اکثریت آراء را معین کند در این موقع اگر پانزده نفر از مجلسیان شخص متکلم را تقویت کردند رئیس باید فوراً به مجلس‌اعلان بدهد و در صدد کسب اکثریت بر آید.
فصل یازدهم
در طریقه به دست آوردن اکثریت آراء

78 - برای تعیین اکثریت آراء پس از اعلان رئیس به هر یک از اعضاء دو قطعه مقوا داده میشود که یکی از آنها سفید و دیگری کبود خواهد بود و اسم گیرنده روی آنها چاپ است مقوای سفید نشانه قبول و کبود نشانه رد مطلب است هر یک از اعضاء باید رای خودش را بانداختن یکی از دو قطعه‌مقوا در ظرفی که نزد او میبرند ظاهر سازد پس از تحصیل آراء تمام اعضاء آن ظرف را در حضور حاضرین خالی میکنند و یکی از منشیان مقواهای‌سفید را جدا و مقواهای کبود را جدا به صورت بلند شماره مینماید و رئیس مجلس حاصل شماره را اعلام میکند.
79 - رئیس و منشیان باید رای خود را بعد از آراء سایرین و قبل از شماره آراء به ترتیب فوق اظهار نمایند.
80 - هر گاه در موقع به دست آوردن اکثریت آراء یک یا چند نفر که عده آنها بیش از ربع عده اعضای مجلس نباشد حاضر نبودند حق ندارند رای مجلس را قبول نکنند.
فصل دوازدهم
در توضیح خواستن از ادارات

81 - سئوالات مکتوبی که از‌طرف مجلس از وزراء میشود باید در ماده معین باشد و پانزده نفر از اعضاء مجلس آن‌را امضا نموده برئیس بدهند‌که سواد آن‌را بمهر مجلس بمقام صدارت تبلیغ نموده اصل را به دفتر‌خانه مجلس بسپارد در موقعی که رئیس این سئوالات را بمقام صدارت یا وزراء تبلیغ می‌کند باید روزی را تعیین کند که صدراعظم یا وزیری که مطلب راجع باو‌است یا معاون آنها برای جواب دادن در مجلس حاضر شود.
82 - روز موعود اول کسیکه توضیح خواسته و منشاء سئوال بوده مطلب را اظهار و موجه میدارد تا وزیر یا معاونیکه حاضر است جواب بگوید.
فصل سیزدهم
در انشاء عرایض به حضور مبارک

83 - برای انشاء عرایض بحضور مبارک همایونی انجمنی مرکب از دوازده نفر از اعضاء مجلس تشکیل می‌شود که هر دو نفر از آنها از طبقه‌ای باشند این انجمن بریاست رئیس مجلس عریضه را نوشته پس از قرائت در مجلس بتوسط هیئتی که مرکب است از رئیس مجلس و شش نفر دیگر که طبقات ششگانه انتخاب کنند بعرض میرسد.
فصل چهاردهم
در رسیدگی به شکایات راجعه به انتخابات

84 - چنان که در نظامنامه انتخابات مقرر است شکایات در انتخابات را باید بالاخره راجع بمجلس شورای ملی نمایند و برای رسیدگی باین‌شکایات باید انجمن تحقیقی تشکیل شود که به مواد شکایات رسیدگی نماید.
85 - شکایات راجعه به انتخابات را در هر محلی باید در ظرف ده روز پس از انجام انتخابات بپستخانهآن محل داده باشند و الا طرف ملاحظه نخواهد بود.
86 - انجمن تحقیقات شکایاتی را که به موقع بمجلس ارسال شده باشد رسیدگی مینماید و صورتمجلس انجمن را بمجلس عرضه می‌دارد و اگر منتخبی بر‌خلاف نظامنامه انتخاب شده باشد باید آن انتخاب اعاده شود ولی تا روزی که در این خصوص حکم مجلس صادر نشده آن منتخب از‌اعضای مجلس محسوب است و حق رای دادن دارد.
فصل پانزدهم
در تکالیف تماشاچی

87 - عموم مردم میتوانند با داشتن بلیط برای استماع مذاکرات در اجلاسات علنی داخل مجلس شورای ملی بشوند و در جائیکه برای تماشاچی‌مقرر است بنشینند.
88 - تماشاچیان بهیچ‌وجه حق شرکت در مذاکرات مجلس ندارند و باید در کمال آرامی نشسته فقط مستمع باشند.
89 - تماشاچیان باید در ورود بمجلس خود را مکلف به اطاعت قوانین نظمیه مجلس دانسته در صورت تخلف از آنها از هر‌گونه اقدامات سخت‌نرنجند.
خاتمه
90 - هر یک از این قوانین و نظامات که به حکم تجربه و اقتضای وقت جالب نسخ و تغییر باشد اعضاء مجلس به حکم اکثریت میتوانند آن را بقانون دیگر که مناسب با حال مجلس باشد تبدیل کنند و همچنین فصول جدیدی که طرف احتیاج بشوند بر این نظامنامه اضافه خواهد شد.